شرایط اصل احتیاطشرایط اصل احتیاط، امور دخیل در صحت اجرای اصل احتیاط می باشد. ۱ - معنای شرایط اصل احتیاطشرایط اصل احتیاط، به شرایطی گفته می‌شود که بدون وجود آنها، اصل احتیاط جاری نمی‌گردد. درباره شرایط اصل احتیاط اختلاف است؛ برخی اعتقاد دارند احتیاط وقتی حسن (نیکو) است که حجت معتبری بر خلاف آن نباشد. برخی دیگر معتقدند در عبادات ، به دلیل لزوم قصد قربت، جستوجو لازم است و قبل از جستوجو، احتیاط را جایز نمی‌دانند. ۲ - در نزد مشهور اصولیوناما مشهور اصولی‌ها معتقدند جریان این اصل ، منوط به وجود شرط خاصی نیست و فقط به ثبوت موضوع اصل احتیاط که شک در حکم واقعی می‌باشد متوقف است، بنابراین، رعایت احتیاط در تمام موارد « حسن » است، مگر این که باعث اختلال نظام و هرج و مرج در زندگی انسان گردد که در این صورت جایز نیست، زیرا نزد شارع ، اختلال نظام، مبغوض بوده و احتیاطی که منجر به آن گردد هیچ گونه حسنی ندارد. ۳ - در نزد آخوند خراسانیمرحوم « آخوند خراسانی » اعتقاد دارد در همه موارد عبادات و معاملات رعایت احتیاط خوب است؛ قبل از جستوجو باشد یا بعد از آن، احتمال دست یابی به حکم واقعی ضعیف باشد یا قوی، اماره معتبری بر خلاف آن باشد یا نباشد. وی سپس می‌گوید: حتی در عبادات اگر چه رعایت احتیاط، مستلزم تکرار نیز باشد حسن احتیاط ، محفوظ است. طبق این دیدگاه: ۱. در توصلیات و اموری که قصد قربت در آنها معتبر نیست، رعایت احتیاط خوب است؛ برای مثال، شخص می‌داند یکی از دو لباس او متنجس شده است و با وجود این که می‌تواند تحقیق کند که کدام لباس متنجس است، هر دو لباس را تطهیر می‌نماید. ۲. در عبادات، گاهی احتیاط مستلزم تکرار عمل نیست مانند دوران امر بین اقل و اکثر ارتباطی برای مثال، شخص نمی‌داند چیزی برای نماز جزئیت دارد یا نه ( واجب است یا مستحب )؛ در این صورت، احتیاط در به جا آوردن آن جزء است. در چنین حالی، رعایت احتیاط مستلزم تکرار عمل نیست و حُسن نیز دارد. اما گاهی رعایت احتیاط، مستلزم تکرار عمل است؛ برای مثال، شخص به طور اجمال می‌داند روز جمعه نماز ظهر یا نماز جمعه واجب است، ولی به دنبال علم تفصیلی نمی‌رود هر چند توان آن را دارد و احتیاط کرده و هر دو نماز را می‌خواند؛ در این صورت گفته می‌شود رعایت احتیاط حَسَن است. ۴ - اشکالات حسن احتیاط در عباداتبرخی به حسن احتیاط در عبادات ، در مواردی که مستلزم تکرار عمل باشد، سه اشکال کرده‌اند: ۱. در عبادات قصد وجه لازم است و رعایت احتیاط، مستلزم اخلال به قصد وجه است؛ ۲. در عبادات قصد تمییز لازم است و رعایت احتیاط با آن منافات دارد، زیرا کسی که هم نماز ظهر و هم نماز جمعه را می‌خواند، نمی‌تواند مامورٌ به را از غیر مامورٌ به مشخص نماید، در حالی که نسبت به رعایت تمییز قدرت دارد؛ ۳. احتیاط، سبب استهزای مولا است، زیرا برای مثال، فردی که می‌تواند جهت قبله را جستوجو کند، ولی با این حال احتیاط می‌کند و به چهار طرف نماز می‌خواند، امر مولا را به استهزا گرفته است. [۱]
فاضل لنکرانی، محمد، کفایة الاصول، ج۵، ص۱۳۱.
[۲]
آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، کفایة الاصول، ص۳۹۸.
[۳]
آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، کفایة الاصول، ص۴۰۳.
[۴]
صدر، محمد باقر، بحوث فی علم الاصول، ج۵، ص۱۴۱.
[۵]
مکارم شیرازی، ناصر، انوار الاصول، ج۳، ص۲۱۶.
[۶]
حیدری، علی نقی، اصول الاستنباط، ص۲۶۰.
[۷]
عراقی، ضیاء الدین، منهاج الاصول، ج۴، ص۳۲۸.
[۸]
نائینی، محمد حسین، فوائد الاصول، ج۴، ص۲۶۴.
۵ - عناوین مرتبطحسن احتیاط . ۶ - پانویس
۷ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، برگرفته از مقاله «شرایط اصل احتیاط». |